Tình Hình Xuất Khẩu Cà Phê Của Việt Nam 2017

Theo báo cáo của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, xuất khẩu cà phê trong tháng 3/2017 ước đạt 162 nghìn tấn, trị giá 365 triệu USD, đưa khối lượng xuất khẩu cà phê 3 tháng đầu năm 2017 đạt khoảng 449 nghìn tấn, trị giá 1 tỷ USD. Nhiều chuyên gia cho rằng, việc Việt Nam ký các hiệp định thương mại tự do (FTA) với EU, Liên minh Kinh tế Á – Âu, Hàn Quốc… sẽ tạo cơ hội cho xuất khẩu cà phê trong những năm tới.

Sản lượng giảm, giá tăng

Cùng xu hướng với thị trường thế giới, giá cà phê tại các tỉnh Tây Nguyên tiếp tục tăng lên mức cao nhất hơn 6 năm qua vì nguồn cung khan hiếm. Giá thu mua cà phê tại các tỉnh Tây Nguyên tăng 200 – 400 đồng/kg, lên hơn 47.000 đồng/kg tại Đắk Lắk và thấp nhất 46.500 đồng/kg tại Lâm Đồng. Giá cà phê tăng do tồn kho trong dân còn ít khoảng 25%. Trong khi đó, do ảnh hưởng của biến đổi khí hậu trong năm 2016, chất lượng cà phê thấp, vì vậy, các doanh nghiệp xuất khẩu phải đẩy mạnh thu mua để đảm bảo đơn hàng. Dự báo giá cà phê còn tiếp tục tăng do sản lượng cà phê toàn cầu hiện vẫn thấp hơn mức tiêu thụ của thị trường.

Xuất khẩu cà phê của Việt Nam được dự báo sẽ còn tăng mạnh trong những năm tới do nhiều doanh nghiệp trong và ngoài nước tiếp tục đẩy mạnh đầu tư vào việc chế biến cà phê xuất khẩu. Đơn cử như Nestlé đầu tư gần 300 triệu USD và đưa vào hoạt động nhà máy chế biến cà phê hòa tan tại tỉnh Đồng Nai. Các công ty trong nước như Trung Nguyên, Mê Trang, Vinacafe… cũng đang có kế hoạch mở rộng quy mô sản xuất.

Đặc biệt, Việt Nam tham gia các FTA với EU, Liên minh Kinh tế Á – Âu, Hàn Quốc… đã giúp cà phê Việt Nam khi xuất khẩu vào những thị trường này được hưởng nhiều lợi thế hơn. Trước đây, chỉ cà phê nhân của Việt Nam xuất khẩu vào những thị trường này mới được hưởng mức thuế 0%, còn các sản phẩm cà phê chế biến phải chịu mức thuế từ 15 – 20%. Hiện nay, với những điều kiện trong FTA, cà phê chế biến của Việt Nam chỉ chịu thuế 0 – 5%. Điều này tạo điều kiện cho việc xuất khẩu vào các thị trường đã ký FTA trở nên dễ dàng, thuận lợi hơn.

Thách thức nguồn hàng xuất khẩu

Hiệp hội Cà phê – Ca cao Việt Nam (Vicofa) dự báo, vụ mùa năm 2017, kim ngạch xuất khẩu cà phê của Việt Nam sẽ giảm 20 – 30% (khoảng 1,3 triệu tấn) so với cùng kỳ năm 2016. Một trong những nguyên nhân chính khiến sản lượng sụt giảm là do tác động tiêu cực của hiện tượng El-Nino mạnh nhất trong 2 thập niên qua. Khô hạn, thiếu nước tưới làm cho năng suất giảm mạnh từ 30 – 70%, thậm chí hàng nghìn héc-ta cà phê ở Tây Nguyên bị mất trắng.

Theo ông Đỗ Hà Nam, Phó Chủ tịch Hiệp hội Cà phê – Ca cao Việt Nam, Chủ tịch Công ty cổ phần Intimex, do hạn hán nên sản lượng cà phê trong nước của niên vụ này dự kiến giảm 20%. Nông dân trồng cà phê có xu hướng giữ hàng, hạn chế bán ra với kỳ vọng giá tăng cao hơn, dự kiến khoảng 50.000 đồng/kg. Nguồn nguyên liệu đang bị thiếu hụt nghiêm trọng sẽ làm cho sản lượng cà phê xuất khẩu giảm khoảng 30%.

Không chỉ do tác động của biến đổi khí hậu, tình trạng chặt phá cà phê cũng đã làm cho diện tích giảm mạnh. Cây cà phê đang bước vào thời kỳ “lão hóa”, năng suất và sản lượng thấp, lợi nhuận không cao. Trong khi đó, giá hạt tiêu cao và tình trạng trồng xen cây ăn quả như bơ, sầu riêng vào vườn cà phê đang lan rộng. Những cây trồng này lợi nhuận cao hơn nên nông dân chuyển dần sang để trồng thay thế cây cà phê.

Tập trung cho khâu chế biến

Giá trị xuất khẩu của cà phê Việt Nam tăng trong 4 tháng đầu niên vụ 2016/2017 do sản lượng cà phê dự báo sẽ sụt giảm ở một số nước trồng cà phê. Trong khi đó, sản lượng cà phê xuất khẩu của Việt Nam đứng thứ hai thế giới sau Brazil (27.500 bao, loại 60 kg, so với gần 45.400 bao của Brazil), nhưng về giá trị xếp thứ ba sau Brazil và Colombia. Sản lượng xuất khẩu của Colombia 12.500 bao, chưa bằng một nửa của Việt Nam, nhưng giá trị đạt tới 2,6 tỷ USD so với 2,4 tỷ USD của Việt Nam.

Nếu không có sự hạn chế về nguồn nguyên liệu thì giá trị cà phê xuất khẩu của Việt Nam khó có thể tăng nếu như Việt Nam xuất thô, chưa chế biến sâu. Hiện nay, trong nước có 150 doanh nghiệp xuất khẩu, với hơn 3.000 đại lý tham gia thu mua cà phê, trong đó có 13 doanh nghiệp FDI. Tuy nhiên, chỉ có 1/3 doanh nghiệp có nhà máy chế biến cà phê nhân xuất khẩu; 90% các doanh nghiệp trong nước và 100% doanh nghiệp FDI mua cà phê nhân thông qua thương lái và đại lý thu mua để xuất khẩu, dẫn đến chất lượng cà phê xuất khẩu chưa cao, đồng thời thiếu sự liên kết trong đàm phán về giá xuất khẩu cà phê, dẫn đến bị ép giá hoặc phá giá xuất khẩu.

Ngành cà phê Việt Nam hiện đang thực hiện đề án tái cơ cấu và nâng cao sức cạnh tranh với phương châm “năng suất, chất lượng, giá trị gia tăng”. Theo đó, đặt mục tiêu đến năm 2030 sẽ đa dạng hóa sản phẩm theo hướng chế biến sâu cà phê, đạt tỷ trọng từ 30 – 40% sản lượng. Tổng giá trị sản lượng của ngành hàng cà phê đạt trên 200% so với hiện nay, kim ngạch xuất khẩu đạt từ 5 – 6 tỷ USD.

Theo dự báo của Tổ chức Cà phê Quốc tế (ICO), giá cà phê thời gian tới sẽ tiếp tục tăng mạnh do sản lượng cà phê của các nước đều giảm. Đặc biệt, cà phê Việt Nam hiện chiếm khoảng 15% thị phần toàn cầu, đứng thứ hai trên thế giới về xuất khẩu cà phê nói chung và đứng đầu thế giới về xuất khẩu cà phê robusta. Để duy trì mức tăng trưởng và giá trị xuất khẩu, ngành cà phê cần chuyển sang chế biến thay vì xuất khẩu thô như hiện nay và tận dụng lợi thế riêng để phát triển xây dựng thương hiệu cà phê Việt.

Ông Lương Văn Tự, Chủ tịch Vicofa cho biết, giá trị cà phê nhân chỉ chiếm 1/20 trong chuỗi giá trị ngành cà phê, phần còn lại nằm ở các khâu chế biến sâu và phân phối. Trong bối cảnh nhu cầu cà phê trên thế giới tăng, sản lượng sụt giảm, ngành cà phê trong nước cần cơ cấu lại để nâng cao tính cạnh tranh; do đó, cần tập trung vào khâu chế biến, rang, xay, hòa tan và các sản phẩm khác để xuất khẩu, từ đó nâng kim ngạch xuất khẩu đến năm 2030 lên 5 – 6 tỷ USD. Trước đây, các nước chỉ nhập khẩu cà phê nhân của Việt Nam làm nguyên liệu và bảo hộ khâu chế biến trong nước. Do đó, các sản phẩm cà phê rang xay, cà phê hòa tan của Việt Nam thường bị áp thuế 20% khi xuất khẩu vào các thị trường này. Tuy nhiên, gần đây, với việc tham gia FTA, mức thuế đã giảm về 0% – đây là cơ hội rất lớn cho các sản phẩm cà phê chế biến sâu của Việt Nam. Trên thực tế, chế biến sâu cho cà phê chỉ mới đạt hơn 100.000 tấn/năm, trong đó chủ yếu là cà phê bột, cà phê hòa tan.

Theo ông Đỗ Hà Nam, Nhà nước cũng như các bộ, ngành cần có chính sách, cũng như nguồn vốn hỗ trợ các doanh nghiệp trong nước. Tất cả các hãng cà phê rang xay hàng đầu trên thế giới đều đã có mặt tại Việt Nam. Với nhiều lợi thế về vốn và thị trường tiêu thụ, có thời điểm, các doanh nghiệp FDI đã tự đẩy giá thu mua nguyên liệu, gây khó khăn rất lớn cho các doanh nghiệp trong nước. Để duy trì tăng trưởng, không ít doanh nghiệp cà phê trong nước bắt đầu tập trung vào khâu chế biến và xây dựng phát triển thương hiệu, nghiên cứu thiết lập nhiều kênh tiêu thụ trong nước và thị trường thế giới. Tuy nhiên, ngoài việc phát triển thị trường thế giới, các doanh nghiệp cũng nên tập trung khai thác thị trường trong nước. Đây là cơ hội để các doanh nghiệp cà phê phát triển bền vững, tránh phụ thuộc quá nhiều vào các nhà nhập khẩu quốc tế.

Thu Anh